«Στόμα έχει και μιλιά δεν έχει…»

Και όλοι, μέσες άκρες, συμφωνούμε ότι το πότε μιλάει και με τι ρυθμό μαθαίνει να μιλάει ένα παιδί, είναι πολύ ξεχωριστό για το καθένα. Συχνά, είναι αντικείμενο διαφωνίας ανάμεσα στους υπεύθυνους για την εκπαίδευση και υγεία του παιδιού- παιδιάτρους, δασκάλους, νηπιαγωγούς- και τους γονείς του παιδιού, το αν χρειάζεται παραπομπή σε κάποιον ειδικό (παιδίατρο-αναπτυξιολόγο πρωτίστως, λογοθεραπευτή κατά δεύτερο λόγο).

«Μα ξέρετε τι έξυπνο είναι , γιατρέ μου; Εγώ το βλέπω, όλα τα καταλαβαίνει…»  Αυτό είναι το πιο συχνό επιχείρημα, για να μην παραπεμφθεί το παιδί πιο πέρα.

Ας ξεκαθαρίσουμε κάτι πριν προχωρήσουμε: οι δυσκολίες στην επικοινωνία δεν σημαίνουν νοητική υστέρηση. Το παιδί που δε μιλάει αλλά μας καταλαβαίνει, σημαίνει ότι έχει δυσκολία έκφρασης, σε συγκεκριμένα σημεία της επικοινωνίας. Άλλωστε, η επικοινωνία χωρίζεται σε πολλά μέρη. Η αντίληψη της λεκτικής επικοινωνίας αναπτύσσεται πολύ πιο γρήγορα χρονικά από ότι η εκπομπή του λόγου- δηλαδή, ένα παιδί πρώτα ακούει και μαθαίνει λέξεις και νοήματα, και μετά τα κάνει «δικά του» και τα χρησιμοποιεί αναπτύσσοντας ομιλία.

Ανάλογα με την ηλικία, υπάρχουν συγκεκριμένα πράγματα που κάθε παιδί θα πρέπει να έχει κατακτήσει στην επικοινωνία,  τα λεγόμενα «ορόσημα ανάπτυξης» , που συχνά ο παιδίατρός σας θα ελέγχει στο παιδί.  Έτσι, ένα παιδί ενός έτους πρέπει να γυρίζει στο όνομά του, και να εκτελεί απλές εντολές (πχ δώσε μου), και να λέει μπαμπά- μαμά με νόημα. Ένα παιδί 2 χρονών χρησιμοποιεί στο λόγο του 50 λέξεις και πρέπει να μπορεί να φτιάχνει φράσεις με δυο λέξεις. Ένα παιδί 3 ετών φτιάχνει προτάσεις τριών λέξεων, και η ομιλία του είναι κατανοητή από άτομα και έξω από την οικογένεια, ενώ στα 4 χρόνια πια μιλάει καθαρά και το καταλαβαίνουν κανονικά και οι «ξένοι».

Σε ένα ποσοστό που κατά περίπτωση μπορεί να φτάνει και στο 1 στα 5 παιδιά, παρουσιάζονται προβλήματα στην ανάπτυξη της γλώσσας. Ένα παιδί που δε μιλάει, μπορεί να έχει πολλούς λόγους. Αδρά, συνοψίζονται στα παρακάτω:

  • Πρόβλημα ακοής
  • Πρόβλημα νόησης
  • Μειωμένη αλληλεπίδραση με ανθρώπους (αν δεν του μιλάνε, πώς να μάθει;)
  • Πρόβλημα αντίληψης συγκεκριμένων τμημάτων στη γλώσσα- μεταφορικές έννοιες, χρήση σωστού λόγου σε διαφορετικές περιστάσεις , ή προβλήματα σε συγκεκριμένους φθόγγους.
  • Ψυχολογικοί παράγοντες (πχ ψυχολογικές διαταραχές)
  • Συχνά μπορεί να συνυπάρχουν δύο ή περισσότεροι λόγοι.

Μικρές «παγίδες»
Υπάρχουν κάποιες εξαιρετικά ανακουφιστικές πεποιθήσεις- παγίδες, στις οποίες πέφτουμε –και εμείς οι παιδίατροι- συχνά, προκειμένου να δικαιολογήσουμε την καθυστέρηση ομιλίας ενός παιδιού.
«Τα αγόρια πάντα αργούν να μιλήσουν»
«Ο πατέρας του μίλησε τριών χρονών και τα είπε όλα μαζί»
Στην πραγματικότητα, αυτή η «χρονοκαθυστέρηση» είναι μικρή, αφορά πολύ νεαρές ηλικίες, κάπου στο χρόνο, και ως την ηλικία των τριών ετών αγόρια και κορίτσια έχουν φτάσει να μιλάνε το ίδιο.
Αντίθετα, οι διαταραχές του λόγου, καθώς και άλλα προβλήματα που εκδηλώνονται με διαταραχή του λόγου (όπως διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή,  διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, δυσλεξία) είναι πολύ συχνότερες στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια, και επιπλέον παρουσιάζουν κληρονομική επιβάρυνση.

«Μεγαλώνει σε δίγλωσσο/πολύγλωσσο σπίτι»
Ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα σπίτι όπου ακούγονται περισσότερες γλώσσες κανονικά δεν παρουσιάζει αληθή καθυστέρηση στην ομιλία, θα επιλέξει κάποια γλώσσα να συνεννοηθεί.

«Τα μεγαλύτερα αδέλφια του μιλάνε για αυτόν»
«Καταλαβαίνουμε πολύ καλά τι θέλει, και δεν αισθάνεται την ανάγκη να μιλήσει».
Η ανάπτυξη γλωσσικής επικοινωνίας είναι έμφυτη: γεννιόμαστε με αυτήν. Ακόμη και τα ζώα έχουν κάποια μορφή γλώσσας. Τα παιδιά, ήδη από την βρεφική ηλικία, επιθυμούν να επικοινωνήσουν και εξελίσσονται για να τα καταφέρουν. Ένα παιδί που δεν παρουσιάζει επιθυμία επικοινωνίας, πρέπει να μας ανησυχεί.

«Δε μιλάει πολύ, αλλά τα καταλαβαίνει όλα»
Ακόμη και αν αυτό εντέλει ισχύει, δεν παύει να υποδηλώνει πρόβλημα στην ανάπτυξη γλωσσικής έκφρασης. Ωστόσο, συχνά , μέσα από τη διερεύνηση του «γιατί δε μιλάει» ανακαλύπτουμε και ότι δεν καταλαβαίνει και τόσα όσα πιστεύαμε αρχικά.

Πότε ανησυχούμε;
Υπάρχουν ορισμένα σημεία- κλειδιά, που αναγνωρίζει πρώτο το περιβάλλον του παιδιού, και θα κατευθύνει τον παιδίατρο.

Έτσι , θα ζητήσετε βοήθεια όταν:

 Από τη γέννηση και σε οποιαδήποτε ηλικία  -Δεν ανταποκρίνεται σε ήχους, ιδιαίτερα τη φωνή της μαμάς ή του μπαμπά
 12 μηνών  -Δε λέει μαμά ή μπαμπά για να καλέσει τους γονείς του
 15 μηνών  -Δεν δείχνει με το δάκτυλο για να ζητήσει κάτι
 18 μηνών

 -Δεν χρησιμοποιεί αυθόρμητα τουλάχιστον 5 λέξεις για να ζητήσει ή να δείξει κάτι (δεν μετράει το να επαναλαμβάνει αυτά που λέμε εμείς)

-Δεν εκτελεί απλές εντολές («δώσε μου», «φέρε μου» «πήγαινε» ) αν δεν συνοδεύονται από χειρονομία

-Δεν δείχνει κάτι σε άλλο άτομο για να μοιραστεί τη χαρά ή τον ενθουσιασμό του (πχ ένα παιχνίδι, ένα παιδάκι στο δρόμο, μια γάτα)

24 μηνών

-Χρησιμοποιεί ελάχιστες λέξεις
-Χρησιμοποιεί περισσότερο χειρονομίες παρά λέξεις
-Δε φτιάχνει φράσεις δύο λέξεων (στερεότυπες φράσεις που επαναλαμβάνει από εμάς πχ άντε γεια, δεν μετράνε)
-Θυμώνει στην προσπάθειά του να γίνει αντιληπτό

3 ετών

-Χρησιμοποιεί περίπου 50 λέξεις
-Δεν σχηματίζει φράσεις 2-3 λέξεων
-Η ομιλία του δεν είναι κατανοητή από τρίτους
-Νευριάζει στην προσπάθειά του να επικοινωνήσει
-Δεν ακολουθεί εντολές δύο βημάτων («πάρε τα παπούτσια σου και βάλε τα στην ντουλάπα») αν δεν συνοδεύονται από χειρονομία
-Δεν κατανοεί απλές ερωτήσεις και μικρές ιστορίες

4 ετών

-Η ομιλία του δεν είναι πάντα κατανοητή σε τρίτους
-Δεν προφέρει σωστά αρκετά γράμματα (σ, δ, θ)
-Δεν διηγείται ιστορίες ή γεγονότα, ούτε απαντά σε ερωτήσεις σχετικά με αυτά
-Δεν ακολουθεί σύνθετες οδηγίες

H διερεύνηση σε αυτές τις περιπτώσεις περιλαμβάνει έλεγχο της ακοής του παιδιού, εκτίμηση από παιδίατρο- αναπτυξιολόγο, και κάποιες αιματολογικές εξετάσεις, αν κριθεί απαραίτητο.

Αν στη συνέχεια προκύψει κάποιο θέμα για περαιτέρω εξετάσεις, αυτές θα τις συντονίσει ο εκάστοτε ειδικός (ΩΡΛ, αναπτυξιολόγος, νευρολόγος ή γενετιστής). Ακόμη και αν προκύψει ότι υπάρχει μόνο διαταραχή στην γλώσσα, η λογοθεραπεία μπορεί να ξεκινήσει και να βοηθήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό το παιδί να εκφραστεί. Είναι μια παρέμβαση μη επεμβατική, μη φαρμακευτική, και μόνο καλό θα κάνει στο παιδί.

Πώς μπορείτε στο σπίτι να βοηθήσετε:

Για παιδιά κάτω των 3 ετών:

  • Μιλήστε στο παιδί, σε κάθε ηλικία, ακόμα και στα βρέφη. Η εκμάθηση της ομιλίας είναι μια δυναμική κατάσταση που ξεκινάει από την παρατήρηση και την μίμηση: το παιδί παρακολουθεί το πρόσωπό σας και σημειώνει τους ήχους που εσείς παράγετε και τους μορφασμούς σας. Σταθείτε μπροστά του , χαμογελάστε και πιάστε κουβέντα. Συνοδέψτε με ομιλία όλες σας τις δραστηριότητες μαζί του: το φαγητό του, το μπάνιο του, το ντύσιμό του.
  • Διαβάστε μαζί του μικρές ιστορίες, δείξτε του τις εικόνες, και ρωτήστε το παιδί απλές ερωτήσεις: ποιος είναι, πού είναι, τι κάνει, τι νομίζεις ότι είναι , χαρούμενος ή λυπημένος; Αν το παιδί είναι πολύ μικρό, τις ερωτήσεις τις απαντάτε οι ίδιοι
  • «κοίτα, ένα αρκουδάκι, τι κάνει; Κλαίει ; έχει δάκρυα; Γιατί; Είναι μόνο του; Πού να πήγε η μαμά του;» ώστε το παιδί σιγά σιγά να αντιστοιχεί εικόνες σε λέξεις και νοήματα και να αποκτά αίσθηση της «λογικής» συνέχειας σε μια ιστορία.
  • Ενθαρρύνετε το παιδί να επικοινωνήσει ΟΠΩΣ μπορεί, με νοήματα, με δικές του λέξεις. Στη συνέχεια θα το βοηθήσετε να μετατρέψει αυτή τη «γλώσσα» σε λεκτική επικοινωνία, αλλά πρώτα να φτιάξετε ένα δίαυλο επικοινωνίας μαζί του.
  • Όταν το παιδί χρησιμοποιεί λέξεις «παιδικές» ή τις λέει με τον δικό του τρόπο, μην το μαλώνετε. Δεχτείτε τις, αλλά εσείς θα τις επαναλαμβάνετε (σαν επιβεβαίωση ότι καταλάβατε τι θέλει) «μεγαλίστικα» , ώστε να ακούει το σωστό τρόπο.

Για μεγαλύτερα παιδιά:

  • Δημιουργήστε δραστηριότητες που να προσφέρουν ευκαιρίες επικοινωνίας- ζωγραφίστε μια ιστορία. Επιμένετε να κάνετε ερωτήσεις που δεν απαντώνται μονολεκτικά, και ζητήστε λεπτομέρειες και διευκρινήσεις
  • Διαβάστε μαζί βιβλία, δώστε ευκαιρίες να αυξήσει το λεξιλόγιό του.
  • Δώστε όλη σας την προσοχή! Κανένας δεν θέλει να τον «γράφουν». Όταν το παιδί αποφασίσει να σας πει κάτι, δώστε σημασία και δώστε και χρόνο. Μην το βιάζετε να τα πει γρήγορα.

Άλλωστε, είναι μια απόλαυση να ακούτε τη ζωή σας μέσα από τα μάτια ενός παιδιού…

Πηγές: UpToDate : Overview of expressive language delay (“late talking”) in young children.
Nelson, H.D., et al., Screening for Speech and Language Delay in Preschool Children: Systematic Evidence Review for the US Preventive Services Task Force. Pediatrics, 2006. 117(2): p. e298-e319.
Λ. Ελευθεριάδου: Το παιδί που δεν μιλάει. Δελτίο Α’ παιδιατρικής κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών - TEYXOΣ 59a - 1o 2012,σελ 71-78.

Για οποιαδήποτε απορία έχετε ή αν θέλετε την συμβουλή μου για κάποιο θέμα που σας απασχολεί, μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μου χρησιμοποιώντας τη φόρμα σχολίων ακριβώς κάτω από τα άρθρα μου. Θα ήταν χαρά μου να σας βοηθήσω να λύσετε προβλήματα και απορίες. Σε περίπτωση που θέλετε να έχετε μια προσωπική επικοινωνία μαζί μου, περιμένω τα e-mails σας στη διεύθυνση: lazopoulounatalia@gmail.com

Όνομα Συγγραφέα:
Η Ναταλία Λαζοπούλου είναι απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και υποψήφια Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εξετέλεσε την αγροτική της θητεία στο Νομό...