Κληρονομικότητα ή Ανατροφή;

παιδί Γονίδια ή Περιβάλλον;Γονίδια ή Περιβάλλον;Ο άνθρωπος «γεννιέται» ή «γίνεται»; Μια ερώτηση που έχει απασχολήσει χιλιάδες ανθρώπους, εδώ και πολλά χρόνια.

Είναι σαν να ρωτάμε αν η ύπαρξη ενός φορέματος οφείλεται στα υλικά του (ύφασμα, κουμπιά κ.λ.π.) ή στη διεργασία που χρειάστηκε για να δημιουργηθεί! Τόσο τα υλικά όσο και οι επιδράσεις του περιβάλλοντος (εργασία σχεδιαστή-μοδίστρας) είναι καθοριστικά για το τελικό αποτέλεσμα.

Η απάντηση δε βρίσκεται λοιπόν στο ένα ή στο άλλο άκρο, αλλά κάπου στη μέση.

Παλαιότερα δημιουργήθηκαν δύο ρεύματα

 
  • Το ένα ήταν οι «Φυσιοκράτες». Αυτοί, θεωρούσαν ότι ο «άνθρωπος γεννιέται», ότι δηλαδή η κληρονομικότητα είναι σχεδόν ο μοναδικός παράγοντας ανάπτυξης του ατόμου.
  • Το άλλο ήταν οι «Περιβαλλοντιστές» που υποστήριζαν πως ο «άνθρωπος γίνεται», καθώς κυρίαρχος παράγοντας στην ανάπτυξη του ατόμου (κατά την άποψη τους) ήταν τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα που δέχεται.

 

Ποιος ο ρόλος της κληρονομικότητας και ποιος του περιβαλλοντικού παράγοντα;

 
Ας δούμε αναλυτικότερα πως συνδέονται η προικοδότηση του είδους και η επιρροή του περιβάλλοντος στην ανάπτυξη ενός ανθρώπου και την εξέλιξη της προσωπικότητάς του.

Τι ρόλο παίζει η κληρονομικότητα;

Η γονιμοποίηση ενός ωοκυττάρου από ένα σπερματοζωάριο σηματοδοτεί το ξεκίνημα μιας νέας ζωής.

Κατά την ενδομητρική περίοδο η γενετική κληρονομιά του μωρού μεταφέρεται μέσω των χρωματοσωμάτων που υπάρχουν στα κύτταρα αναπαραγωγής. Τα χρωματοσώματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καθώς ελέγχουν την διαμόρφωση τόσο των εξωτερικών-εμφανισιακών χαρακτηριστικών όσο και των χαρακτηριστικών της ψυχοσύνθεσης του ατόμου.

Ωστόσο η γενετική κληρονομιά – ο «γενότυπος» – ενός ατόμου μπορεί να διαμορφώσει πολλούς διαφορετικούς «φαινότυπους», ανάλογα με τις περιβαλλοντικές επιδράσεις που δέχεται ο καθένας.

Ένα απλό παράδειγμα:

Ας υποθέσουμε πως έχουμε δύο παιδιά με τον ίδιο γενότυπο, που το ένα μεγαλώνει σε μια υγιή οικογένεια και το άλλο σε ένα ίδρυμα-ορφανοτροφείο. Η ανάπτυξη του πρώτου παιδιού θα είναι πολύ διαφορετική από ότι του δευτέρου, λόγω των καλύτερων συνθηκών.

Η κληρονομικότητα καθορίζει το γενικό επίπεδο της ανάπτυξης, την «τάση» που έχει ένα άτομο να διαμορφωθεί με κάποια χαρακτηριστικά, αλλά για να εκφραστεί η γενετικά υπάρχουσα τάση απαιτείται η κατάλληλη περιβαλλοντική επίδραση.

Επομένως, η κληρονομικότητα είναι υπεύθυνη για τον έναν από τους δύο παράγοντες ανάπτυξης, την «ωρίμανση». Δηλαδή την διαδικασία εξέλιξης των γενετικά καθορισμένων χαρακτηριστικών.


Τι ρόλο παίζει η μάθηση;

Ο δεύτερος παράγοντας ανάπτυξης, η «μάθηση», είναι προϊόν ατομικής προσπάθειας και περιβαλλοντικών επιδράσεων.

Πόσο μεγάλη δύναμη μπορεί να ασκεί το περιβάλλον στο άτομο; Τι ρόλο παίζουν η οικογένεια, η κοινωνία, η διατροφή, οι εμπειρίες του ατόμου στην ανάπτυξη και διαμόρφωση της προσωπικότητάς του;

Το περιβάλλον συμβάλλει στην «μάθηση», το δεύτερο παράγοντα της ανάπτυξης, που καθορίζεται από τις εμπειρίες και την ατομική προσπάθεια κάθε ανθρώπου.

Τα ερεθίσματα που δέχεται ένα παιδί είναι εξίσου σημαντικά για την ανάπτυξη και διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, όσο και η γενετικά καθορισμένη κληρονομιά του.

Π.χ. ένα παιδί που δεν τρέφεται σωστά δεν μπορεί να έχει την ίδια ανάπτυξη με ένα άλλο παιδί που ακολουθεί ένα πλούσιο και ισορροπημένο διαιτολόγιο.

Επίσης ένα παιδί που μεγαλώνει με μια ανήλικη – ανύπαντρη μητέρα, σαφώς δε δέχεται τα ίδια ερεθίσματα με ένα παιδί που μεγαλώνει με δύο αγαπημένους γονείς που φροντίζουν για τη σωστή ανατροφή του.

Το κατά πόσο θα εκφραστεί ή όχι το γενετικά καθορισμένο δυναμικό του ανθρώπου βρίσκεται σε συνάρτηση με το είδος των εμπειριών που αυτός θα βιώσει.

Η «μάθηση» μπορεί να διαμορφώσει ή να διαφοροποιήσει συμπεριφορές του παιδιού ειδικά αν πραγματοποιείται στην κατάλληλη στιγμή και με την κατάλληλη μέθοδο.

Το περιβάλλον αποτελεί πηγή εμπειριών, ερεθισμάτων, προς επεξεργασία ή και μίμηση για το παιδί και είναι αναγκαίο να αποτελεί μέλημα των γονέων να συμβάλλουν, όσο αυτό είναι δυνατό στη διαμόρφωση ενός «υγιούς» και πλούσιου από θέμα ερεθισμάτων, κλίματος για την ανάπτυξη του παιδιού τους.

Ευχαριστούμε για την επιστημονική επιμέλεια την Κα Άννα Γραβάνη